بارکد چیست + آموزش ساخت بارکد

احتمالاً تا حالا بارها چشم‌تون به خطوط سیاه و سفیدی افتاده که روی بسته‌بندی کالاها، قبض‌ها، کارت‌های شناسایی یا حتی بلیت‌های کنسرت چاپ شده. این خطوط به ظاهر ساده، چیزی نیستند جز بارکد؛ ابزاری هوشمند برای انتقال سریع اطلاعات. بارکدها بخشی جدایی‌ناپذیر از دنیای امروز ما شده‌اند. از فروشگاه‌های زنجیره‌ای گرفته تا سیستم‌های انبارداری، از حمل‌ونقل گرفته تا خدمات درمانی، همه و همه برای شناسایی و ردیابی سریع و دقیق از بارکد استفاده می‌کنند. اما واقعاً بارکد چیست؟ چگونه کار می‌کند؟ و آیا می‌شود خودمان یک بارکد بسازیم؟ در این مقاله قصد داریم به زبان ساده با دنیای بارکدها آشنا شویم؛ از معرفی انواع بارکد گرفته تا آموزش ساخت و خواندن آن. اگر کنجکاو هستید بدانید پشت این خطوط چه دنیایی پنهان شده، تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

بارکد چیست | ساخت بارکد

بارکد چیست و چه کاربردی دارد؟

بارکد یک فناوری شناسایی و ذخیره‌سازی اطلاعات است که به‌طور گسترده روی محصولات، بسته‌بندی‌ها و بسیاری از اشیاء مورد استفاده قرار می‌گیرد. این خطوط سیاه و سفید داده‌هایی مانند کد محصول، قیمت، تاریخ تولید، تاریخ انقضا و دیگر ویژگی‌های مرتبط با کالا را به‌شکل رمزگذاری‌شده در خود ذخیره می‌کنند. اطلاعاتی که توسط دستگاه‌های اسکنر یا نرم‌افزارهای مخصوص آن قابل خواندن هستند.
بارکد معمولاً از خطوط سیاه و سفید با عرض‌های مختلف تشکیل شده که به صورت افقی یا عمودی کنار هم قرار گرفته‌اند. این خطوط با الگویی مشخص طراحی می‌شوند تا دستگاه‌ خوانش‌گر بتواند آن‌ها را تفسیر کرده و اطلاعات پنهان در آن را نمایش دهد.
دو نوع رایج از استانداردهای بارکد عبارت‌اند از:

  • EAN-13 (European Article Numbering): یکی از پرکاربردترین استانداردها در سطح جهانی، به‌ویژه در محصولات مصرفی.
  • UPC (Universal Product Code): استانداردی پرکاربرد در ایالات متحده و کانادا برای محصولات فروشگاهی.
انواع رایج بارکد

اجزای تشکیل‌دهنده بارکد: هر خط چه معنایی دارد؟

بارکد، در ساده‌ترین تعریف، نمایش قابل‌خواندن توسط ماشین از اطلاعات است که با استفاده از نوارها و فاصله‌هایی با عرض‌های متفاوت ساخته می‌شود. اما پشت این خطوط به ظاهر ساده، اجزای دقیقی وجود دارد که کنار هم، امکان خواندن سریع و بدون خطای اطلاعات را فراهم می‌کنند.
در ادامه با چهار بخش اصلی بارکد آشنا می‌شویم:

1. حاشیه سکوت (Quiet Zones)

این قسمت‌ها فضاهای خالی در ابتدا و انتهای بارکد هستند. اگرچه اطلاعاتی در آن‌ها ذخیره نمی‌شود، اما نقش حیاتی در عملکرد بارکد دارند. وجود این حاشیه‌ها به اسکنر کمک می‌کند تا به‌درستی موقعیت بارکد را تشخیص داده و آماده خواندن اطلاعات شود.

2. کاراکترهای شروع و پایان (Start/Stop Characters)

این کاراکترها نشان می‌دهند که بارکد از کجا آغاز و در کجا پایان می‌یابد. اسکنر با شناسایی این قسمت‌ها، فرآیند خواندن داده‌ها را هم‌راستا و دقیق انجام می‌دهد.

3. داده‌های اطلاعاتی (Data Characters Information)

در این بخش، اطلاعات واقعی رمزگذاری می‌شوند؛ مانند شماره محصول، سری ساخت، یا هر شناسه دیگری که باید ذخیره و منتقل شود. ترتیب و عرض نوارها در این قسمت معنی‌دار و استاندارد است.

4.رقم کنترل (Check Digit)

این بخش یک عدد اضافی است که به‌صورت خودکار و بر اساس یک فرمول خاص محاسبه می‌شود. هدف از آن اطمینان از صحت کل داده‌ها و جلوگیری از خطا هنگام اسکن است. اگر اسکنر داده‌ای را اشتباه بخواند، تطابق با رقم کنترل انجام نمی‌شود و خطا شناسایی می‌شود. در نتیجه، ساختار دقیق و منظم این اجزا باعث شده بارکد به یکی از سریع‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌های ذخیره و انتقال اطلاعات در دنیای امروز تبدیل شود.

اجزای تشکیل‌دهنده بارکد

معرفی انواع بارکد با مثال‌های واقعی + کاربرد هرکدام

بارکدها تنها به یک نوع خاص محدود نمی‌شوند. در واقع، ده‌ها نوع بارکد مختلف وجود دارد که هرکدام برای کاربرد خاصی طراحی شده‌اند؛ از فروشگاه‌های خرده‌فروشی گرفته تا انبارهای بزرگ، سیستم‌های پستی، صنایع دارویی، و حتی کارت‌های شناسایی. در یک دسته‌بندی کلی، می‌توان بارکدها را به دو گروه اصلی تقسیم کرد:

بارکدهای خطی یک بعدی (1D): رایج‌ترین و ساده‌ترین نوع

این نوع بارکد شامل خطوط عمودی سیاه و سفید با عرض‌های متفاوت است و اطلاعات را به‌صورت افقی رمزگذاری می‌کند.

کاربرد بارکد خطی یک بعدی (1D)

  • EAN-13: استاندارد در فروشگاه‌های خرده‌فروشی (سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای).
    مثال: روی بسته‌بندی ماکارونی، قوطی نوشابه یا شامپو.
  • UPC-A: مورد استفاده در ایالات متحده و کانادا.
    مثال: محصولات فروشگاه‌های زنجیره‌ای آمریکایی.
  • Code 128: ظرفیت بالا برای داده‌های متنی و عددی؛ مناسب برای سیستم‌های لجستیکی.
    مثال: بارکدهای روی بسته‌های شرکت‌های پستی.
  • بارکد Code 39 :این نوع بارکد برای برنامه های صنعتی و عمده فروشی استفاده می‌شود و می‌تواند اطلاعات متنی از جمله نام، شماره قطعه و قیمت را با کد منحصر به فرد بیان کند.

بارکدهای دوبعدی یا کیو آر کد (2D Qr Code) : فضای کمتر، اطلاعات بیشتر

بارکدهای دوبعدی اطلاعات را هم به‌صورت افقی و هم عمودی رمزگذاری می‌کنند، بنابراین حجم اطلاعات بیشتری را در فضای کمتری ذخیره می‌کنند.

کاربرد بارکدهای دوبعدی یا کیو آر کد (2D Qr Code)

  • QR Code (کد QR): از محبوب‌ترین انواع بارکد دوبعدی است.
    مثال: روی کارت ویزیت، تبلیغات، پرداخت آنلاین، لینک به سایت.
  • Data Matrix: بارکدی کوچک و فشرده؛ مناسب برای قطعات کوچک صنعتی یا دارویی.
    مثال: روی قرص‌ها یا ویال‌های دارو.
  • PDF417: بارکدی گسترده‌تر که در کارت‌های شناسایی و مدارک دولتی کاربرد دارد.
    مثال: گواهینامه رانندگی، کارت پرسنلی یا بلیط‌ها و کارت‌های پرواز
  • بارکد Aztec: یک بارکد دو بعدی است که برای ذخیره و انتقال اطلاعات با میزان امنیت بالا در مواردی مانند بلیت قطار، بلیت هواپیما، و کارت های شناسایی استفاده می‌شود.
    هر نوع بارکد مزایا و محدودیت های خود را دارد و بسته به نیاز کاربر، باید نوع مناسبی انتخاب شود.. بارکدهای ۱بعدی معمولاً با اسکنرهای لیزری ساده قابل‌خواندن هستند. اما برای خواندن بارکدهای ۲بعدی مانند QR Code نیاز به اسکنرهای تصویری یا دوربین گوشی موبایل دارید.
انواع بارکد تک بعدی و دوبعدی

بارکد چگونه کار می‌کند؟ | مکانیزم خواندن و رمزگشایی

بارکد شاید ظاهری ساده از چند خط سیاه و سفید یا یک مربع دیجیتالی داشته باشد، اما پشت این ظاهر ساده، یک فرآیند دقیق و مهندسی‌شده برای رمزگذاری و رمزگشایی اطلاعات قرار دارد؛ مراحل نحوه کار کردن بارکد به زبان ساده:

1. اسکن با نور

ابتدا اسکنر یا دوربین (در گوشی هوشمند یا دستگاه‌های صنعتی) نوری را به سطح بارکد می‌تاباند.
خطوط سیاه نور را جذب می‌کنند و فضاهای سفید نور را بازتاب می‌دهند.

2. تبدیل به سیگنال الکترونیکی

این تفاوت بین نواحی تاریک و روشن، توسط سنسورهای نوری در اسکنر تشخیص داده می‌شود و به صورت یک الگوی دیجیتال صفر و یک (باینری) به سیستم منتقل می‌شود.

3. شناسایی اجزای بارکد

اسکنر، با استفاده از الگوریتم‌های از پیش تعریف‌شده، اجزای اصلی انواع بارکد مانند:

  • کاراکتر شروع و پایان
  • داده‌ها
  • رقم کنترل (Check Digit)
    را شناسایی می‌کند.

4. رمزگشایی داده‌ها

پس از شناسایی ساختار بارکد، نرم‌افزار اسکنر یا سیستم متصل، داده‌ها را رمزگشایی کرده و آن‌ها را به یک خروجی قابل‌خواندن تبدیل می‌کند؛ مثلاً:

  • نمایش کد محصول
  • ارسال اطلاعات به سیستم انبار
  • یا باز کردن یک لینک اینترنتی در QR Code.

5. بررسی صحت اطلاعات

اگر بارکد دارای رقم کنترل باشد، نرم‌افزار بررسی می‌کند که اطلاعات با این رقم مطابقت دارد یا نه. در صورت وجود خطا (مثلاً بارکد ناقص یا مخدوش)، سیستم پیغام هشدار صادر می‌کند و داده ذخیره نمی‌شود.
به عنوان مثال در یک فروشگاه، وقتی محصولی را جلوی دستگاه صندوق می‌گیرید، بارکد اسکن می‌شود، کد محصول تشخیص داده شده و قیمت و نام آن روی صفحه ظاهر می‌شود. این عملیات در کمتر از یک ثانیه اتفاق می‌افتد.

چگونه بارکد بسازیم؟ | آموزش ساخت بارکد با ابزارهای رایگان و ساده

برای ساخت بارکد نیازی به دانش فنی پیچیده‌ای نیست؛ تنها با چند کلیک و استفاده از ابزارهای رایگان آنلاین، می‌توانید در عرض چند دقیقه بارکد مخصوص به خود را ایجاد کنید. این روش نه‌تنها سریع و آسان است، بلکه برای کسب‌وکارهای کوچک، فروشندگان و حتی افراد عادی، راه‌حلی کاربردی و مقرون‌به‌صرفه به حساب می‌آید. مراحل ساده ساخت بارکد عبارتند از :

1. استفاده از ابزارهای آنلاین رایگان بارکد ساز

وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌های زیادی وجود دارند که به شما اجازه میدهند در ساخت بارکد رایگان با وارد کردن اطلاعات (مانند شماره محصول یا لینک سایت و..)، بارکد خود را ایجاد کنید.
سایت های بارکد ساز آنلاین خارجی عبارتند از:

  • TEC-IT Barcode Generator
    پشتیبانی از انواع بارکدهای خطی و دوبعدی (EAN, UPC, QR Code, Code128 و …)
    امکان دانلود با فرمت‌های مختلف (PNG, SVG, PDF)
    تنظیمات حرفه‌ای (سایز، رنگ، فونت، حاشیه و…)
  • OnlineLabels Barcode Generator
    ساخت بارکد برای استفاده در لیبل‌ها و بسته‌بندی‌ها
    محیط کاربری ساده و قابل استفاده بدون ثبت‌نام
    مناسب برای فروشگاه‌های کوچک و پرینت‌های فوری
  • Barcode Generator by LabelJoy
    مناسب برای ساخت بارکدهای حرفه‌ای برای محصولات تجاری
    دارای تنظیمات دقیق برای فرمت، رزولوشن و خروجی چاپی
    نسخه رایگان و نسخه پیشرفته پولی نیز دارد
  • Barcodes Inc Generator
    سریع و ساده برای ساخت بارکدهای استاندارد مانند Code 128 و UPC
    امکان کپی مستقیم یا دانلود تصویر
    مناسب برای استفاده فوری در اسناد یا صفحات چاپی

2.انتخاب نوع بارکد مناسب

ابتدا باید نوع بارکدی که نیاز دارید را انتخاب کنید. معمولاً برای محصولات فروشگاهی از بارکدهای خطی مانند EAN-13 یا UPC استفاده می‌شود. اما اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری ذخیره کنید، بارکدهای دوبعدی مثل QR Code مناسب‌تر هستند. به عنوان مثال در ابزارهای ساخت کیو آر کد رایگان کیو آر لند، زمانی که شما بخواهید کیو آر کد داینامیک خود را بسازید، قابلیت های مختلفی را در مقابل کیو آر کد استاتیک به شما میدهد؛ مانند آمار و گزارش گیری ماهانه، روزانه یا هفتگی، امنیت بیشتری، انتخاب بازه زمانی و….

3. وارد کردن داده‌ها

در این مرحله اطلاعاتی که می‌خواهید در بارکد ساز ذخیره شود را وارد می‌کنید؛ مثلاً شماره سریال، لینک سایت، یا هر داده متنی دیگر.

4. تنظیمات ظاهری و فرمت بارکد

در تنظیمات ظاهری شما میتوانید بارکد مخصوص به خود را شخصی سازی کنید، در ابزار های ساخت بارکد به شما اجازه می‌دهند اندازه بارکد، رنگ‌ها، فرمت فایل خروجی (PNG، JPG، SVG و غیره) را تعیین کنید.
این قابلیت در ابزارهای ساخت کیو آر کدهای مختلف، به خصوص کیو ار کدهای داینامیک، اهمیت بالایی دارند.

5. دانلود و استفاده بارکد

پس از ساخت بارکد، می‌توانید آن را دانلود کرده و روی بسته‌بندی، کارت ویزیت یا هر وسیله دیگری چاپ کنید یا در اسناد دیجیتال استفاده نمایید. در صورت  استفاده از بارکد در سیستم‌های فروش یا انبارداری حرفه‌ای را دارید، بهتر است با استانداردهای مربوطه آشنا شده و بارکد خود را با رعایت قوانین همان استاندارد بسازید تا توسط تمامی دستگاه‌ها قابل خواندن باشد.

انتخاب بارکد تک‌بعدی یا دوبعدی؟ | جمع‌بندی و راهنمای انتخاب

انتخاب میان ساخت بارکد یا کیو آر کد، بستگی به اهداف افراد در بازه زمانی طولانی و بلند مدت دارد که نمیتوان آن را مشخص کرد. در نتیجه، اگر قصد دارید از فناوری بارکد در کسب‌وکار یا فعالیت‌های شخصی خود استفاده کنید، باید ابتدا نوع مناسب بارکد را با توجه به نیازتان انتخاب کنید. هرکدام از بارکدهای تک‌بعدی و دوبعدی کاربردها، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند

  1. بارکد تک‌بعدی (مانند EAN-13، UPC، Code 128):
    مناسب برای اطلاعات ساده و کوتاه مثل کد محصول، قیمت یا شماره سریال
    قابل‌خواندن با اکثر دستگاه‌های بارکدخوان ساده
    استفاده گسترده در فروشگاه‌ها، سوپرمارکت‌ها، سیستم‌های انبارداری
    چه زمانی استفاده کنیم؟
    اگر سیستم شما ساده است و به ذخیره اطلاعات زیاد نیاز ندارید.
    اگر فقط می‌خواهید یک کد شناسایی روی کالا چاپ شود.
  2. بارکد دوبعدی (مانند QR Code، Data Matrix):
    ظرفیت ذخیره داده بسیار بیشتر (لینک سایت، اطلاعات تماس، آدرس، متن و …)
    قابلیت اسکن با موبایل‌های هوشمند
    کاربرد در بازاریابی، تبلیغات، بلیت‌ فروشی، کارت ویزیت دیجیتال و پزشکی
    چه زمانی استفاده کنیم؟
    اگر می‌خواهید کاربران با اسکن، به وب‌سایت، فایل، شماره تماس یا اطلاعات پیچیده‌تری دسترسی پیدا کنند.
    اگر به دنبال طراحی مدرن و چندمنظوره هستید.
    در نهایت اگر به‌دنبال سادگی، سرعت و سازگاری با سیستم‌های فروشگاهی هستید، بارکد تک‌بعدی انتخاب مناسبی است. اما اگر نیاز به اطلاعات بیشتر، جذابیت بصری یا کاربردهای چندرسانه‌ای دارید، بارکد دوبعدی (مانند QR Code) گزینه بهتری خواهد بود.